1.1 Бейтаныс адамдармен қарым – қатынас кезіндегі мінез-құлық ережелері
Бейтаныс-бұл ата-аналары, ата-әжелері болмаған кезде қолайлы және сізбен сөйлесуге тырысатын кез-келген адам (кейде сізді атымен атайды).
Бейтаныс адаммен сөйлескен кезде:
- Ешқашан көшеде бейтаныс адаммен сөйлеспеңіз.
- Бейтаныс адаммен ешқайда баруға келіспеңіз, оған көлікке отырмаңыз. Ол сізді қалай көндірсе де, не ұсынса да.
- Егер ол сізге бірдеңе сатып алуға немесе беруге уәде берсе, ешқашан бейтаныс адамға сенбеңіз. Сізге ештеңе керек емес деп жауап беріңіз.
- Егер бейтаныс адам табанды болса, қолыңыздан ұстап немесе кетуге тырысса, сыртқа шығып, қашып кетіңіз, қатты айқайлаңыз, көмекке шақырыңыз, қырыңыз, тырналыңыз, тістеңіз.
- Сізбен болған кез келген осындай оқиға туралы ата-анаңа, мұғалімге және таныс ересектерге айт.
- Бөтен адам-бұл сізді немесе ата-анаңызды білетінін айтса да, сіз білмейтін адам.
Бейтаныс адам есікке қоңырау шалады:
- Ешқашанда глазокка қарамай есікті ашпа. Егер есік артындағы адам сізге таныс болмаса және әр түрлі сылтаулармен есікті ашуды сұраса, көршілерге қоңырау шалып, бұл туралы хабарлаңыз.
- Бейтаныс адамдармен әңгімелеспе. Есіңізде болсын, пошташы, слесарь және т.б.ретінде зиянкестер пәтерге кіруге тырысады.
- Егер бейтаныс адам есікті ашуға тырысса, шұғыл түрде полицияға 102 телефонына қоңырау шалыңыз, қоңыраудың себебін және нақты мекен-жайын атаңыз, содан кейін балконнан немесе терезеден достарыңызды немесе көршілеріңізді көмекке шақырыңыз.
Есіңде сақта! Ешқандай жағдайда бейтаныс адамға есік ашпаңыз, әсіресе егер сіз үйде жалғыз болсаңыз.
Үйдің кіреберісіндегі бейтаныс адам:
- Егер сіздің артыңыздан бейтаныс адам келе жатса, кіреберіске кірмеңіз. Сіз бір нәрсені ұмытып, кіреберісте тұрдыңыз деп ойлаңыз.
- Егер бейтаныс біреу кіреберісте болса, пәтерге жақындамаңыз және оны ашпаңыз. Кіреберістен шығып, бейтаныс адамның көшеге шығуын күтіңіз, содан кейін көршілерге қоңырау шалып, басқа қабаттарда бөтен адамдардың бар-жоғын тексеруді сұраңыз.
- Шабуыл қаупі төнген жағдайда шу көтеріп, көршілердің назарын аударт (ысқыру, шыныны сындыру, есікті тарсылдату, «Өрт!», «Көмектесіңдер!»), тырыс далаға шығуға тырсыңыз.
- Қауіпсіз болған кезде дереу полицияға хабарлаңыз, көршілеріңізге, ата-анаңызға айтыңыз.
- Назар аударыңыз және қырағылық танытыңыз. Ықтимал қауіпті байқап, оны болдырмауға тырысыңыз.
Лифттегі бейтаныс адам:
- Егер сіз шақырған лифтте бейтаныс адам болса, кабинаға кірмеңіз. Лифттен алыстаңыз және біраз уақыттан кейін оны қайтадан шақырыңыз.
- Лифтте жолаушыға арқасымен тұрмаңыз, оның әрекеттерін бақылаңыз.
- Шабуыл жасауға тырысқанда, айқай, шу, лифт қабырғаларын қағып, өзіңізді кез-келген жолмен қорғаңыз. «Диспетчерді шақыру» батырмасын және кез келген қабатты басуға тырыс.
- Егер есіктер ашылса, қашуға тырысыңыз, көршілерді көмекке шақырыңыз.
Есіңде сақта! Алаңда бөгде адамның жоқтығына көз жеткізіп, лифтке кір.
- Көшедегі қауіпсіздік:
- Үйге жарықта қайтуға тырысыңыз.
- Егер сіз кідірсеңіз, сізді қарсы алу үшін үйге қоңырау шалыңыз.
- Жарықтандырылған, адамдар көп жүретін көшелермен жүріңіз, жақсырақ адамдар тобында.
- • Бос орындардан, саябақтар, стадиондар, қараңғы аулалардан аулақ бол.
- Шабуыл қаупі төнген кезде шу көтеріп, айқайлап, көмекке шақырыңыз, сондай-ақ өзін-өзі қорғау құралдарын батыл қолданыңыз.
- Бөтен, таныс емес адамдардың шығарып салу, немесе апрарудан бас тарт.
- Егер сізді біреу сізді бақылап жатқанын байқасаңыз, көшенің екінші жағына өтіңіз; Егер болжам расталса – жарықтандырылған көше учаскесіне немесе адамдар бар жерге жүгіріңіз.
1.2 алаяқтардың құрбаны болмау жолдары:
- Заттарыңызды бөтен адамдарға сенбеңіз.
- Сатып алу кезінде, ақшаны бермес бұрын, өнімді тағы бір рет қараңыз.
- Күмәнді жүлделер мен лотереяларға, әсіресе көшеде, өткелдерде, метрода, вокзалдарда, базарларда қатыспаңыз.
- Ешқашан достарыңызбен де құмар ойнамаңыз. Ережелері сізге жақсы таныс емес ойынға кірмеңіз.
- Этика мен заңды бұзуға ешқашан келіспеңіз.
Қауіпсіздік ережелерін сақтай отырып, сіз қиын жағдайда дұрыс шешім қабылдай аласыз және қылмыскермен кездесуден аулақ бола аласыз.
